EIGEN SCHULD, DIKKE BULT?

: ZORGETHISCH ONDERZOEK NAAR NEDERLANDS SCHULDHULPVERLENINGSBELEID

Abstract

Hoe er gedacht wordt over kwetsbaarheid van mensen met problematische schulden en welke
aannames er heersen in beleidsplannen die gericht zijn op mensen in kwetsbare situaties is
maatschappelijk en wetenschappelijk relevant om te onderzoeken wegens de implicaties die het
heeft voor de uitvoeringspraktijk van beleid en de tegenstrijdigheden die het bloot kan leggen.
Dit onderzoek formuleert daarom een antwoord op de volgende vraagstelling: Welke
discoursen en normatieve denkkaders met betrekking tot ‘kwetsbare’ ‘schuldenaren’
manifesteren zich in recent Nederlands gemeentelijk schuldhulpverleningsbeleid en welke
inzichten biedt zorgethische theorie over kwetsbaarheid in relatie tot deze discoursen en
denkkaders, voor een zorgethisch perspectief op dit beleid?
Voor het beantwoorden van deze vraag maakt dit onderzoek gebruik van de kritische
discoursanalyse (KDA) en tracing als onderdeel van de TRACE-methode. Uit de bevindingen
kwamen zes normatieve uitgangspunten naar voren, waarin op een bepaalde manier werd
gesproken over ‘kwetsbare’ ‘schuldenaren’, respectievelijk: schuldenaren zijn kwetsbaar,
schuldenaren hebben verschillende problemen, schuldenaren willen/moeten weer meedoen aan
de samenleving, zelfredzaamheid is de norm, vertrouwen is de basis en verantwoordelijkheid
hebben we samen. ‘Schuldenaren’ ‘zijn’ kwetsbaar omdat ze verschillende problemen hebben
(betalingsachterstand, laag in komen, niet profiteren van economische groei, etc.). Waar beleid
vindt dat mensen weer mee moeten doen aan de samenleving, komt de waarde van
wederkerigheid naar voren. Hoewel beleid erkent dat zelfredzaamheid een niet werkend
mensbeeld is, werkt dit impliciet nog door in beleid. Beleid gaat uit van zelfredzame burgers.
De zorgethische discussie laat, op basis van (zorgethische) theorie, onder andere zien dat het
labelen van mensen als kwetsbaar nadelige gevolgen heeft: het leidt tot stereotypering en
dangerous othering, waardoor mensen met problematische schulden als ‘afwijkend’ kunnen
worden gezien. Ook heeft het labelen implicaties voor de verdeling van verantwoordelijkheden:
er ontstaat een empathiekloof, waardoor mensen minder snel geneigd zijn
verantwoordelijkheden te nemen voor de zorg voor mensen met problematische schulden,
terwijl beleid hier wel op aanstuurt. De verantwoordelijkheid die gemeenten hebben voor het
vormen van beleid maakt mensen met problematische schulden kwetsbaar: schade, verlies, of
verderf is mogelijk wanneer er vanuit de gemeente geen passende actie wordt ondernomen in
het ondersteunen van de zorgbehoevenden.
3
Actieve reflectie in beleid – op de benadering van kwetsbaarheid, hoe beleid gouvernementele
precarisering tot stand brengt en hoe neoliberale waarden doorwerken in beleid – is nodig om
‘zorgend’ beleid te kunnen realiseren. Tevens moet in beleid te allen tijde de vraag centraal
staan welke behoeften er zijn en of er middels het gevormde beleid in deze behoeften kan
worden voorzien.

Date of Award	11 Jul 2024
Original language	Dutch
Supervisor	Merel A. Visse (Supervisor)