Abstract
Mede als gevolg van een sterk verbeterde gezondheidszorg (Leeson, 2014) en de opkomst van het neoliberalisme, zijn ouderen steeds meer geneigd de regie te willen voeren over hun eigen sterven (Van Wijngaarden, 2020) wanneer zij het leven als ‘voltooid’ beschouwen. Middels een thematische discoursanalyse van acht Nederlandse documentaires rondom ‘voltooid leven’ werd beoogd antwoord te geven op de vraag ‘Hoe wordt de geleefde ervaring van ouderen die hun leven als ‘voltooid’ beschouwen en het niet langer het leven waard vinden gepresenteerd in Nederlandse documentaires, welk discours wordt daarbij gebruikt en hoe zou dit discours de opvattingen van de kijker omtrent dood en sterven op hoge leeftijd kunnen bijsturen en uitdagen?’Wat betreft de geleefde ervaring kwamen de volgende hoofdthema’s naar voren: zowel verlangen naar de dood als waarde hechten aan het leven, contrast ervaren tussen een positief verleden en een negatief heden, belemmerd worden door lichamelijke achteruitgang, het gevoel hebben er alleen voor te staan en zoeken naar zelfbevestiging en angst voor potentieel lijden.
De manier waarop de ervaringen in de documentaires worden gepresenteerd heeft onvermijdelijk effect op het denken van de kijker over het fenomeen voltooid leven. Zo zou door de selectie van ouderen in Kruispunt gedacht kunnen worden dat ongeveer één op de vier ouderen kampt met een actieve doodswens. De verschillende aandachtspunten van waaruit de discoursanalyse is uitgevoerd, zoals de functie van de commentator, achtergrondgeluid en probleemdefinitie, kunnen elkaar bovendien ook versterken.
Verder lijkt subjectieve waardigheid, sterk samenhangend met zelfbeeld, in de documentaires de boventoon te voeren boven sociaal-relationele en intrinsieke waardigheid, terwijl over deze drie vormen volgens Leget (2013) enkel in onderlinge samenhang kan worden gesproken.
Tot slot vormde de behandeling van het essay van Van Tongeren een verdieping van de sleutelbegrippen ‘autonomie’ en ‘wil’. De wil blijkt een complex begrip te zijn en willen sterven is dat ook: de mens worstelt met het willen en niet willen, en, zo stelt ook Van Tongeren, uiteindelijk is de keuze om te sterven misschien niet zozeer een autonome keuze, maar veel eerder een vorm van overgave aan de dood. Hieruit volgt onder andere de aanbeveling dat hét voltooide leven niet bestaat. Er is daarom voorzichtigheid geboden in het hanteren van waardegeladen termen, en niet in het minst deze.
| Date of Award | 23 Aug 2021 |
|---|---|
| Original language | Dutch |
| Supervisor | Els J. van Wijngaarden (Supervisor) |