Dit onderzoek richt zich op de rol van rituele taal in het proces van verantwoordelijkheid nemen door een universiteit met betrekking tot het slavernijverleden. Het gebruikt de concepten van implicatie en de ‘taal van emoties’ om de rol van rituele taal te begrijpen. Implicatie, zoals gedefinieerd door Michael Rothberg, onderzoekt de complexe manieren waarop individuen verbonden zijn met historisch onrecht. Het benadrukt dat iemands positie als dader, slachtoffer of omstander niet eenduidig is en introduceert het concept van het ‘geïmpliceerd subject’, dat betrokken is bij machtsposities zonder directe schade aan te richten, maar wel profiteert van regimes van overheersing. Verantwoordelijkheid gaat hier niet over schuld, maar over de betrokkenheid bij die structuren. Het besef van verantwoordelijkheid is vaak vertraagd, wat bij confrontatie met leed uit de geschiedenis complexe reacties oplevert. De ‘taal van emoties’ van Sara Ahmed biedt inzicht in de rol van emoties en taal bij het ervaren en nemen van verantwoordelijkheid. Emoties worden beïnvloed door culturele en sociale context, en taal is performatief, wat betekent dat het actief betekenissen creëert. Deze taal speelt een centrale rol bij het begrijpen van betrokkenheid bij de geschiedenis en de complexiteit van emoties zoals schaamte, schuld en compassie. Dit soort emotionele reacties liggen verankerd in het cultureel archief, die volgens Gloria Wekker en Ahmed veelal te maken hebben met het verlies van een eerder onschuldig wereldbeeld. In dit onderzoek is de rituele taal van het ritueel ‘Oma’s koloniale keuken’ en bijbehorende tentoonstelling van de Universiteit voor Humanistiek onderzocht. Hierin worden aanwezigen geconfronteerd met het leed uit het lokale slavernijverleden van de Kromme Nieuwegracht in Utrecht, waar de universiteit is gevestigd. In het ritueel en de tentoonstelling speelden implicatie en de taal van emoties een cruciale rol. Implicatie kwam tot uiting in genealogische en structurele vormen, waarbij aanwezigen zich bewust werden van hun verbondenheid met het slavernijverleden via hun eigen oma. De taal van emoties had een rol in het creëren van betekenis en versterkte de emotionaliteit van de rituele taal. Deze confrontatie met het leed uit het verleden leidde in het nagesprek tot verschillende vormen van besef, waaronder een besef van ‘erkennen is doen’. Rituele taal is een krachtig instrument voor universiteiten om verantwoordelijkheid te nemen voor het slavernijverleden. Het creëert bewustwording en bevordert betrokkenheid bij historisch onrecht, zonder schuld toe te wijzen. Toch kan het leiden tot contraproductieve reacties zoals schaamte en schuld, waar universiteiten op kunnen reageren door een open en niet-defensieve omgeving te bevorderen. Het herhalen van dergelijke rituelen en veilige nagesprekken is essentieel om het bewustzijn te behouden en structurele ongelijkheid aan te pakken.
- rituele taal
- verantwoordelijkheid
- slavernij
- taal van emoties
- geïmpliceerd subject
- performative taal
- historisch onrecht