De passie van Tadeusz Kantor. Een voorstellingsanalyse van Wielopole, Wielopole

De Passie van Tadeusz Kantor - Een voorstellingsanalyse van ‘Wielopole, Wielopole’ als een dramaturgie van het geheugen. Mijn ontmoeting met het werk van Tadeusz Kantor dateert van de jaren ’80 en zijn oeuvre is me tot op de dag van vandaag blijven fascineren. Tadeusz Kantor heb ik eerst leren kennen als theatermaker en pas in de jaren ’90 - via diverse tentoonstellingen, catalogi, documentaires en fotoboeken - als beeldend kunstenaar. Ik ontdek parallellen tussen de manier waarop hij in zijn hele oeuvre de dingen zonder hiërarchie benadert en de evolutie in de kunsten, waarbij de individuele werken steeds vaker in een groter verband worden getoond. Zo word ik getroffen door de vreemde, groteske manier waarop Kantor de mens en zijn lijden afbeeldt. Hij maakt theater vanuit het beeldend denken en stelt zich niet op als de klassieke regisseur: hij is immers voortdurend lijfelijk en mentaal aanwezig in zijn oeuvre. Het resultaat van die ontmoeting is dit boek waarin ik mijn fascinatie voor Kantors lijden in een onderzoek tracht te gieten en probeer te achterhalen welke beeldende en theatrale middelen hij gebruikt om dit lijden een humanistisch perspectief te geven. Voor Kantor geldt immers dat alle mensen elkaar moeten zien en behandelen als gelijken, dat ‘aan alle mensen menselijke waardigheid toekomt’ (Peter Derkx). Opvallend is de autobiografische inslag in zowel zijn plastisch werk als zijn theaterwerk. Kantor maakt herinneringskunst en verwerkt persoonlijke trauma’s van de 20ste eeuw, namelijk de ellende van het communisme en de Holocaust, in een ‘work in progress’. Daarom analyseer ik dit oeuvre vanuit een dramaturgie van het geheugen: een constructiemethode van een maak- en interpretatieproces of, met andere woorden, een voorstellingsanalyse. Ik concentreer me op hoe Kantor vorm geeft aan het onmenselijke lijden om aldus een mogelijkheid tot hoop te bieden, vooral in de cyclus Het theater van Liefde en Dood, waartoe Wielopole, Wielopole behoort. Tadeusz Kantor is een veelzijdig, autonoom kunstenaar die leeft en werkt in woelige tijden. Hij bekent zich tot de avant-garde in de vorige eeuw en zal die attitude consequent in zijn oeuvre toepassen en bewaren. Hij weigert zich in te passen in het sociaal realisme dat heerst in het communistische Polen en als avant-gardist laat hij zich niet verleiden tot zelfgenoegzaamheid. Hij is en blijft een eeuwig dissident. Kantor is echter ook een kind van zijn tijd en loopt in de voetsporen van vernieuwers als Wyspianski en Witkiewicz. Hun ideeën zal hij op een unieke manier incorporeren in zijn denken en in zijn oeuvre. Het fenomeen Kantor verwerkt de herinneringen uit zijn kinderjaren en de ervaringen met het geweld van twee wereldoorlogen in zijn theater, zijn tekeningen, zijn schilderijen alsook zijn geschriften in de vorm van geheugenkunst. Dit maak ik duidelijk in de biografische en kunsthistorische context van Kantors leven en oeuvre.