Samenvatting
De Nederlandse militair is vandaag de dag betrokken bij vredesmissies die steeds complexer worden. Hierdoor is de rol van de militair veranderd en moet hij morele afwegingen maken in situaties waarin politieke, sociale en militaire onrust heerst. Deze complexiteit kan leiden tot morele dilemma's en innerlijke worstelingen bij militairen, zoals gevoelens van machteloosheid en twijfel over het eigen (morele) handelen op missie. In het wetenschappelijk debat wordt beschreven dat machteloosheid vaak ten grondslag ligt aan morele problematiek en hoe de tweeledige rol (warrior/peacekeeper) van de militair op vredesmissie tot rolconflicten leidt.Echter, hoe de militair diens betekenisgeving aan eigen militaire rol deze morele problematiek beïnvloed is nog onvoldoende onderzocht. In dit onderzoek wordt aan de hand van senstizing concepts ‘warrior’ en ‘peacekeeper’ rol onderzocht hoe identificatie door Nederlandse militairen met deze sociale rollen van invloed is op de ervaring van machteloosheid op vredesmissie. Hierin wordt de sociale identiteitstheorie (Franke, 2003) gebruikt, om los te komen van sociaal omlijnde rollen en de betekenisgeving van de militair zelf (in wisselwerking met zijn sociale context) centraal te stellen. Op deze wijze poog ik inzicht te krijgen in wat de militair verstaat onder zijn militaire rol en hoe dit betekeniskader de ervaring van machteloosheid beïnvloedt. De morele dimensie van deze ervaringen van militairen wordt geanalyseerd met behulp van het concept ‘morele stress’ (Molendijk, 2019), waarbij duidelijk wordt hoe de ervaring van machteloosheid hierbinnen staat. Met het beschrijven van de machteloosheidservaringen heeft dit onderzoek ook als doel het taboe in het spreken over eigen kwetsbare ervaringen onder militairen te doorbreken.
Deze onderzoeksvraag is onderzocht aan de hand van interviews met 10 Nederlandse militairen. Door zowel landmacht- en marechaussee-respondenten te werven komt een breed spectrum aan rolidentiteiten naar voren, waarbij zij verschillende delen van de rollen opennemen. De functie en rang bleken van grote invloed op hun identificatie met (elementen) van de warrior/peacekeeper-rol. Uit de data is naar voren gekomen dat warriors het meeste waarde hechten aan de groep (militairen) en externe sturing (volgzaamheid aan bevelstructuur), waar peacekeepers waarde hechten aan autonomie en interne sturing (hoge mate van overeenstemming met de eigen morele identiteit). De resultaten bevestigen en vullen eerdere onderzoeken op basis van sociale identiteitstheorie aan en laten zien dat de warriorrol een prominente plek heeft binnen Defensie. Machteloosheid werd ervaren in relatie tot warrior-elementen, peacekeeper-elementen en in relatie tot bevelstructuur en VN-systeem. Warriors en peacekeepers blijken verschillend te reageren op morele stress, waarbij warriors meer geneigd zijn om te simplificeren en zich van morele verantwoordelijkheid te ontdoen. Peacekeepers zijn zich meer bewust van de morele dimensie en proberen te handelen vanuit eigen morele kader. Daarbij ervaren militairen machteloosheid in relatie tot machtsstructuren (de VN en de bevelstructuur). Cultuur en machtsstructuren bepalen hoe elementen van de rollen uitgedragen en gestimuleerd worden binnen de realiteit van vredesmissies. Hierdoor hebben zij invloed op machteloosheidservaringen en de wijze waarop de militair hier betekenis aan kan geven. Wanneer de militair de militaire institutie als veroorzaker van machteloosheid ziet (verraad), verlaten zij vaak de organisatie. De resultaten tonen ook aan dat militairen morele schade kunnen oplopen als betekenisprocessen door machteloosheidservaringen niet goed worden afgerond. Dit bevestigt eerdere onderzoek (Molendijk, 2019.)
De resultaten roepen vragen op over de vorming en ondersteuning van militairen tijdens hun taakuitvoering en in confrontaties met moreel ingewikkelde situaties. Op basis van de resultaten zijn dan ook aanbevelingen geformuleerd voor defensiebeleid met betrekking tot cultuur en structuur, en voor de Dienst Geestelijke Verzorging in het bijstaan van militairen met morele problematiek.
| Datum prijs | 16 feb. 2023 |
|---|---|
| Originele taal | Dutch |
| Begeleider | Nicole L. Immler (Supervisor) & Hielke Bosma (Supervisor) |