Opnieuw beginnen in de eindigheid

: Een literatuuronderzoek naar de betekenis van nataliteit voor het transformerend effect van ritueel handelen in seculiere uitvaarten

Samenvatting

In dit onderzoek is onderzocht welke betekenis het concept nataliteit heeft voor het transformerend effect van ritueel handelen in seculiere uitvaarten. Betekenisgeving is in de wetenschap veel onderzocht in de context van de sterfelijkheid, minder in de context van de geboorte. Het concept nataliteit, ‘het menselijk vermogen tot het maken van een nieuw begin, als ware het een tweede geboorte’ is door Hannah Arendt geïntroduceerd (1958/2009). In dit onderzoek is de tekst van Arendt geanalyseerd, alsmede de doorontwikkeling van dit concept door Adriana Cavarero (1995/2002; 2014/2016). Met haar beschrijving van het androcentrische, starre mensbeeld en het contrast met de lichamelijke genegenheid (inclination) van de moeder naar het pasgeboren kind verrijkte zij het concept van Arendt.
Ritueel handelen, ritual action, is volgens Grimes (2014) een handeling die een deelnemer uitvoert in het ritueel. In dit onderzoek wordt ritueel handelen niet benaderd als element binnen het ritueel zelf maar als een actieve vorm van handelen rondom rituelen. Met concrete voorbeelden uit de literatuur is geprobeerd inzicht te geven in de drie condities die uitnodigen tot het deelnemen aan een rituele transformatie, te weten structured performance, social collaboration en aesthetic distance (Wojtkowiak, 2018). De aanwezigen bevinden zich tijdens een uitvaart in een liminale fase, waardoor de transformatie tijdens een uitvaart zich in twee afzonderlijke richtingen voltrekt. Aan de oppervlakte staat de uitvaart in het teken staat van afscheid nemen, terwijl er onder de oppervlakte een aanzet gemaakt wordt tot een nieuw begin, het herstel van het sociale weefsel. Hertz (1907/1960) identificeerde drie assen van transformatie tussen nabestaanden, lichaam van de overledene en diens lichaam. Concrete voorbeelden uit de literatuur werden chronologisch geordend en geanalyseerd in de context van deze drie assen van transformatie. Door vervolgens perspectief van nataliteit in te nemen, werden drie inzichten vergaard van de betekenis die nataliteit in de context van rituele transformatie bij seculiere uitvaarten kan hebben: allereerst aanvaarding, vervolgens verwevenheid en tenslotte hoop en herinnering.
Concluderend werd vastgesteld, dat nataliteit een hoopvol perspectief kan bieden. Door ritualiseringen vanuit het perspectief van nataliteit te beschouwen wordt inzichtelijk dat nabestaanden worden uitgenodigd tot zelfonthulling in kwetsbaarheid, waardoor zij naast het afscheid nemen ook in het handelen tussen de overledene en met elkaar een voorzichtige eerste indruk krijgen van hoe een nieuw begin eruit kan zien.

Datum prijs	1 dec. 2022
Originele taal	Dutch
Begeleider	Joanna Wojtkowiak (Supervisor) & Laurens ten Kate (Supervisor)