Deze masterscriptie betreft een onderzoek naar de leescultuur van de Nederlandse vrijdenkersbeweging in de periode 1856-1898. De vrijdenkersbeweging, in institutionele vorm opgericht als vereniging De Dageraad in 1856, richt zich op de ontwikkeling en verspreiding van het zogeheten vrijdenken: ondogmatisch denken over levensbeschouwelijke en maatschappelijke vraagstukken, waarbij wordt uitgegaan van de rede en soevereiniteit van de mens in plaats van theologische waarheden. Het doel van dit onderzoek is om inzichtelijk te maken welke invloed de leescultuur van de vrijdenkersbeweging had op de ontwikkeling van het vrijdenken. De hoofdvraag luidt: welke invloed had de leescultuur van de vrijdenkersbeweging op de ontwikkeling van het vrijdenken in de tweede helft van de negentiende eeuw? Om deze vraag te beantwoorden, is onderzocht welke soorten boeken vrijdenkers lazen, wat voor opvattingen zij daarover hadden, welke leesprakijken vrijdenkers hadden en met welke doelen zij lazen. Het primaire bronnenmateriaal van dit onderzoek wordt gevormd door het negentiende-eeuwse vrijdenkerstijdschrift De Dageraad, de catalogus van de vrijdenkersbibliotheek, de notulen van de vrijdenkersbijeenkomsten en egodocumenten van drie vrijdenkers. De leescultuur van de vrijdenkersbeweging lijkt op drie manieren de ontwikkeling van het vrijdenken te hebben beïnvloed: inhoudelijk, strategisch en richtinggevend. Qua inhoud waren met name natuurwetenschappelijke en godsdienst-kritische boeken van invloed op het gedachtegoed van de vrijdenkers, dat zich in de loop van de negentiende eeuw ontwikkelde in positivistische en atheïstisch- materialistische richting. Daarnaast had het lezen een strategische betekenis voor de vrijdenkersbeweging: het lezen en bespreken van theologische en stichtelijke werken in De Dageraad bood vrijdenkers de mogelijkheid zich te ontwikkelen tot een speler in het levensbeschouwelijke debat. Tot slot was de leescultuur van de vrijdenkers van invloed op het algehele focuspunt van de vrijdenkersbeweging. In de loop van de negentiende eeuw verschoof de beweging haar aandacht van de innerlijke levensbeschouwelijke ontwikkeling van haar leden, naar de verspreiding van het eigen gedachtegoed in de samenleving. Dit komt naar voren in de veranderende leespraktijken van de vrijdenkersbeweging, waarbij bepaalde praktijken zoals voorlezen en het lezen van zelfgeschreven gedichten steeds minder voorkwam. De vraag die deze scriptie oproept, is of de karakteristieken van de leescultuur van de (georganiseerde) vrijdenkerij, bij de toenemende ontkerkelijking van de Nederlandse samenleving ook kenmerkend werd voor andere groepen. Dit kan ons iets vertellen over het al dan niet exclusieve karakter van bepaalde subleesculturen, zoals die van de vrijdenkers.
| Datum prijs | 1 jan. 2017 |
|---|
| Originele taal | American English |
|---|
| Begeleider | V. J. Stolk (Supervisor) & N. L. Immler (Supervisor) |
|---|